Το σύγχρονο παραθαλάσσιο αθηναϊκό προάστιο Άλιμος, που οριοθετείται βόρεια από την οροσειρά του Υμηττού και νότια από τη θάλασσα του Σαρωνικού, σας καλωσορίζει να γνωρίσετε τις ομορφιές του και να ανακαλύψετε την ιστορία του.
Πήρε το όνομά του από τον αρχαίο οικισμό Άλιμους. «Αλς» είναι η αρχαία ελληνική λέξη, που χρησιμοποιήθηκε αρχικά για ένα κόκκο αλατιού και στη συνέχεια για τη θάλασσα, ενώ «Άλιμος» ονομαζόταν το φυτό «Marsh Samphire», που φύτρωνε άφθονα στην περιοχή.
Στην κλασική αρχαιότητα (5ος – 4ος αι. π.Χ.), στην περιοχή που καταλαμβάνει σήμερα η διοικητική περιφέρεια Αλίμου υπήρχε ο δήμος Αλίμου και τμήμα του δήμου Ευώνυμου. Ο Άλιμος και ο Ευώνυμος ήταν δήμοι της Αττικής που συμμετείχαν με εκπροσώπους τους στην Αθηναϊκή Βουλή των Πεντακοσίων, ενώ, ως γνωστόν, ο Άλιμος ήταν η πατρίδα του μεγάλου ιστορικού Θουκυδίδη, αλλά και ο τόπος όπου γινόταν η περίφημη γιορτή των «Θεσμοφορίων».
Όμως η ιστορία της πόλης μας ξεκινά πολύ πριν…
Μια ιστορία 5.000 ετών
Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας που έχουν βρεθεί μέχρι τώρα στην περιοχή του Αλίμου, τοποθετούνται γύρω στο 3.000 π.Χ., δηλαδή στη νεολιθική εποχή! Στη νοτιοδυτική πλαγιά του λόφου του θεού Πάνα (σημερινό Πανί), βρέθηκαν κυκλικός περίβολος, θεμέλια σπιτιών, λίθινα εργαλεία, θραύσματα πήλινων αγγείων και απολεπισμένοι λίθοι οψιανού, εισαγόμενοι από τη Μήλο, που χρησιμοποιούνταν ευρέως στην Αρχαία Ελλάδα για την κατασκευή εργαλείων.
Η συχνή παρουσία του οψιανού στις ανασκαφές του Αλίμου αποδεικνύει τις ανεπτυγμένες οργανωμένες επαφές των αρχαίων κατοίκων της περιοχής με τα νησιά του Αιγαίου.
Στο τέλος της νεολιθικής εποχής ανήκει ο αρχαίος οικισμός στο Κοντοπήγαδο, τμήμα του οποίου καταστράφηκε κατά τη διαπλάτυνση της λεωφόρου Βουλιαγμένης, τη δεκαετία του 1960! Εδώ βρέθηκαν λάκκοι εργαστηριακής χρήσης, υπόσκαφο σπίτι/καλύβα, εργαστηριακά σκεύη όπως χάλκινη μήτρα χύτευσης εργαλείων, λίθινα εργαλεία, λεπίδες οψιανού, αλλά και υπολείμματα τροφών, όπως κοχύλια θαλασσινών και κοχύλια σαλιγκαριών.
Από τα κειμήλια της πρωτοελληνικής εποχής ξεχωρίζει μια πήλινη σφραγίδα χαραγμένη με σχήμα σταυρού, εύρημα που αποκαλύπτει ένα ανεπτυγμένο σύστημα ελέγχου της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων σε μια οργανωμένη κοινωνία.
Στα τέλη του 14ου αιώνα π.Χ., στην ίδια περιοχή εγκαταστάθηκε μυκηναϊκός οικισμός, με κεντρικό σημείο μια αρχοντόσχημη αίθουσα με μικρά δωμάτια γύρω της. Με άλλα λόγια, μπορούμε να επισκεφτούμε στο Κοντοπήγαδο μια μικρογραφία ενός τυπικού συμπλέγματος της Μυκηναϊκής εποχής!
Το ακρωτήρι του σύγχρονου Αγίου Κοσμά ήταν γνωστό ως «Κολιάς Άκρα», άλλος ένας ιερός τόπος του αρχαίου δήμου Αλίμους. Η περιοχή φημιζόταν στην αρχαιότητα για την «κεραμική» της γη και για τα ποιοτικά κοιτάσματα αργίλου που παρήγαγαν εξαιρετικά κεραμικά αγγεία.
Στον Κόλια Άκρα, τον σύγχρονο Άγιο Κοσμά, ανακαλύφθηκε σημαντικός πρωτοελληνικός οικισμός και νεκροταφείο. Εκεί βρέθηκαν λάκκοι για αποθήκευση τροφίμων, πλακόστρωτος δρόμος, σπίτια με στενά δρομάκια.
Οι κάτοικοι του οικισμού εκείνη την εποχή είχαν στενές σχέσεις με τους Κυκλάδες και μεταξύ τους υπήρχε ανταλλαγή ιδεών και προϊόντων.
Στη μυκηναϊκή εποχή ιδρύθηκε εδώ ένας σημαντικός οικισμός. Μάλιστα στην κορυφή του ακρωτηρίου βρέθηκε ένα μικρό τείχος, πιθανόν για προστασία από τις επιδρομές των πειρατών.
Πριν από το 2003, κατά τη διαπλάτυνση της παραλιακής περιοχής και της λεωφόρου Αλίμου, αποκαλύφθηκε μυκηναϊκός τάφος, ο οποίος είχε υποστεί σοβαρές ζημιές από την κατασκευή όπλου των Γερμανών στην κορυφή του. Επιπλέον, οι «σπηλιές» που θυμούνται οι παλιότεροι, στα λεγόμενα «Λουτρά Άλιμου», στην ακτή του Καλαμακίου, πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως θάλαμοι οργανωμένου νεκροταφείου, που ανήκε στον Κόλια Άκρα.
Στους λόφους του Γερουλάνου και της Αγίας Άννας έχουν βρεθεί επίσης οψιανός και κοχύλια (θραύσματα κεραμικών αγγείων) της Πρωτοελληνικής και Μυκηναϊκής περιόδου.
Ο Άλιμος και ο Ευώνυμος, οι δύο αρχαίοι γειτονικοί δήμοι που ως επί το πλείστον συμπίπτουν με τον σύγχρονο δήμο Αλίμου, πρέπει να σχηματίστηκαν τον 6ο αιώνα π.Χ., μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση του Κλεισθένη.
Σε εκείνη την περιοχή, όμως, υπάρχουν στοιχεία κατοίκησης από τον 8ο αιώνα π.Χ. Αυτό αποδεικνύεται από τους γεωμετρικούς και αρχαϊκούς τάφους που αποκαλύφθηκαν στην περιοχή.
Ήταν δήμος της φυλής Λεοντίδα, που πήρε το όνομά του από τον Λέοντα, μυθικό γιο του Ορφέα. Ήταν μια ήσυχη εξοχή με αγροικίες και κτήματα για όσους Αθηναίους αναζητούσαν ένα κοντινό καταφύγιο από τη θορυβώδη και πολυσύχναστη «Ένδοξη Πόλη» της Αθήνας.
Ο Άλιμος ήταν αραιοκατοικημένος, σύμφωνα με σχετικές αναφορές του ρήτορα Δημοσθένη, ωστόσο ήταν ιδιαίτερα διάσημος για δύο λόγους, τον Θουκυδίδη και τη Θεσμοφορία.
Θουκυδίδης Ολόρου Αλιμούσιος. Ο μεγάλος ιστορικός της αρχαιότητας, που μέχρι σήμερα, σχεδόν 26 αιώνες μετά, διδάσκεται στα σημαντικότερα Πανεπιστήμια του κόσμου. Γεννήθηκε στο Δήμο Αλίμους γύρω στο 460 π.Χ. Πατέρας του ήταν ο Όλωρος από τη Θράκη και η μητέρα του Ηγησίππη από τη γραμμή του Μιλτιάδη. Το 424 π.Χ. εξορίστηκε από την Αθήνα γιατί δεν μπορούσε να κρατήσει την Αμφίπολη στην Αθηναϊκή συμμαχία.
Το ότι ήταν εξόριστος του έδωσε την ευκαιρία να αφοσιωθεί ολόψυχα στη συγγραφή της ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 – 404 π.Χ.), του εμφυλίου που συγκλόνισε την αρχαία Ελλάδα τον 5ο αιώνα π.Χ.
Ο Θουκυδίδης εγκαινιάζει την επιστημονική ιστοριογραφία εισάγοντας την αναζήτηση των βασικών αιτιών, την κριτική σκέψη και τη συστηματική αντικειμενικότητα.Αναγνωρίζει και τοποθετεί τον άνθρωπο ως μοναδικό πρωταγωνιστή των ιστορικών γεγονότων, εγκαταλείποντας εντελώς τη θέληση των Θεών και τη μοίρα ως παράγοντες εξέλιξης των ιστορικών γεγονότων.
Πιστεύοντας ότι η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, γράφει για να αφήσει το έργο του ως «ένα για πάντα κτήμα» της ανθρωπότητας. Ο Θουκυδίδης γράφει την Ιστορία, όχι για να μας κάνει να τη θυμόμαστε, αλλά για να μας βοηθήσει να την κατανοήσουμε. Όπως σημειώνει η μεγάλη ελληνιστική Jacqueline de Romilly, γράφει για να μας κάνει να κατανοήσουμε όχι μόνο το παρελθόν, αλλά και όλες τις παγκόσμιες αλληλουχίες γεγονότων που επαναλαμβάνονται σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Από το 1984 το επίσημο έμβλημα του Δήμου Αλίμου είναι η μορφή του μεγάλου ιστορικού, ενώ από το 1985 έχει καθιερωθεί τακτικό διεθνές επιστημονικό συμπόσιο με θέμα τον Θουκυδίδη.
Προφανώς, επίκεντρο της δημόσιας και θρησκευτικής δραστηριότητας του δήμου Αλίμους ήταν ο λόφος της Αγίας Άννας, μεταξύ της λεωφόρου Αλίμου και του πρώην αεροδρομίου. Εκεί, γύρω στο 1930, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που είχε χτιστεί στα ερείπια αρχαίου ιερού. Το ιερό αναγνωρίζεται ως το «Θεσμοφόριο», δηλαδή το μέρος όπου τελούνταν η περίφημη γιορτή των Αθηναίων, τα Θεσμοφόρια. Δυστυχώς, οι Γερμανοί, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έσκαψαν τον λόφο για οχυρώσεις, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τα ευρήματα!
Τα Θεσμοφόρια ήταν πανελλήνια (πανελλαδική) θρησκευτική εορτή, στην οποία συμμετείχαν μόνο γυναίκες. Γιορταζόταν σε πολλές ελληνικές πόλεις, τον μήνα Πυανεψιώνα (περί τα τέλη Οκτωβρίου) για να τιμήσουν τη Θεσμοφόρο Δήμητρα, τη θεά που έδωσε θεσμούς και κανόνες στους ανθρώπους. Η ανδρική παρουσία ήταν απαγορευμένη, όπως μαθαίνουμε από τη γνωστή κωμωδία του Αριστοφάνη «Θεσμοφοριάζουσες».
Στην Αθήνα τα Θεσμοφόρια τελούνταν στο ιερό της θεάς Δήμητρας του δήμου Αλίμους. Τη γιορτή πρωτοστάτησαν δύο γυναίκες, οι ηγεμόνες, που εκλέγονταν από την ομάδα των άλλων γυναικών. Η Στενιά ήταν το προοίμιο της γιορτής Θεσμοφόρια, σε ανάμνηση της στιγμιαίας ευχαρίστησης που γνώρισε η Δήμητρα ακούγοντας τα αστεία και τα τραγούδια της γριάς Ιάμβης (εξ ου και το ιαμβικό μέτρο), όταν κάθισε να ξεκουραστεί για λίγο κατά την αναζήτηση της εξαφανισμένης κόρης της. Στα Στενιάτικα γλέντια επικρατούσε κλίμα αστείων και πειραγμάτων στις γυναίκες που καλούνταν να απέχουν από κάθε σεξουαλική δραστηριότητα τις ημέρες του πανηγυριού.
Τα Θεσμοφόρια περιλάμβαναν την Ανάβαση», μια πομπή προς το ιερό της θεάς με τους συμμετέχοντες να φέρουν στο κεφάλι τους βιβλία θεσμών και κανόνων: το βιβλίο «Μέση», δηλαδή τη μέρα που ήταν στη μέση των εορτασμών και ήταν ημέρα νηστείας, καθώς και το βιβλίο «Καλλιγένεια». Στη «Μέση» οι γυναίκες κάθονταν κοντά στο άγαλμα της θεάς σε στρώσεις από ψάθινα κλαδιά και έτρωγαν μόνο κέικ από σουσάμι και μέλι που ονομάζονταν «σεσαμούντες», κάτι σαν το σύγχρονο «παστέλι». Το βράδυ κρατώντας δάδες οι γυναίκες συμμετείχαν σε ομαδικούς χορούς, όπου πετούσαν ζωντανά γουρουνάκια στα «χάσματα της Δήμητρας και της κόρης της», σε ανάμνηση του βοσκού γουρουνιού, που τον έλεγαν Ευβουλέα και τον είχε καταπιεί η γη μαζί με το κοπάδι του, όταν ο Πλούτωνας απήγαγε (άρπαξε) την Περσεφόνη. Οι «Αντλητές», δηλαδή οι γυναίκες στις οποίες ανατέθηκε η άντληση κατά τη διάρκεια της τελετής, κατέβαιναν αργότερα στο χάσμα για να συλλέξουν τα λείψανα των θυσιασθέντων γουρουνιών. Ό,τι συγκεντρωνόταν, στη συνέχεια τοποθετούνταν σε βωμούς και οι στάχτες τους ανακατεύονταν με δημητριακά και άλλους καρπούς που σκορπίζονταν στα χωράφια, για να εξασφαλίσουν τη γονιμότητα της γης. Στην κορυφή του λόφου της Αγίας Άννας διακρίνονται κάποια χάσματα στο βράχο, όπου βρίσκονταν οι οχυρώσεις των Γερμανών. Πιθανώς αυτά να είναι τα χάσματα των αρχαίων τελετών.
Ανήμερα της Καλλιγένειας γιορτάζονταν η ευφορία της γης, η ευημερία και η μακροχρόνια των γυναικών. Εορτάστηκε επίσης η ίδρυση της πολιτισμένης ζωής, που ξεκίνησε με την καλλιέργεια της γης. Τα Θεσμοφόρια τελείωναν με τον «παιδικό» αγώνα, όπου το έπαθλο έπαιρνε η μαμά που είχε φέρει στον κόσμο το πιο όμορφο παιδί της χρονιάς.
Κοντά στη θέση Θεσμοχώρι, στη νότια πλαγιά του λόφου της Αγίας Άννας, στην οδό Μαρίνου Αντύπα, το 1987 οι ανασκαφές αποκάλυψαν χώρο αρχαίου θεάτρου. Από το μνημείο σώθηκε το προεδρείο, δηλαδή η πρώτη σειρά θέσεων για τον επίσημο, στην αρχική του θέση με έξι διπλούς θρόνους. Το σπάσιμο επιγραφής σε ένα από τα δύο μαρμάρινα βάθρα που βρέθηκαν, δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για το αρχαίο θέατρο του δήμου Αλιμούντου. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι κάπου κοντά στο θέατρο πρέπει να υπήρχε ιερό του θεού Διόνυσου.
Η Κόλια Άκρα, δηλαδή ο Άγιος Κοσμάς στη σημερινή εποχή, ανήκε στον δήμο Αλιμούντους και σύμφωνα με αρχαίες πηγές ήταν ιερός τόπος στους ιστορικούς χρόνους. Μια παλιά παράδοση εξηγεί το όνομα «Κόλια»: ένας νεαρός συνελήφθη από πειρατές που τον έδεσαν στα πόδια. Η κόρη του αρχηγού πειρατή τον ερωτεύτηκε και τον άφησε ελεύθερο. Ο νεαρός ίδρυσε τον πρώτο ιερό ναό της περιοχής από ευγνωμοσύνη και έκτοτε ονομάστηκε «Κόλια»…
Ο Ησύχιος αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχε ιερό της Αφροδίτης αλλά και πολύ πολυστυρένιο ιερό της Δήμητρας. Ο Παυσανίας (2ος αιώνας μ.Χ.), ο αρχαίος περιηγητής, μιλά για τα αγάλματα της Αφροδίτης Κολιάδος και τους Γενετικούς θεούς που προστάτευαν τις εγκύους και τον τοκετό.
Μια ιστορία με τον Σόλωνα (7ος-6ος αιώνας π.Χ.) μαρτυρεί τη λατρεία της Δήμητρας και της κόρης της στην Κολιάδα Άκρα. Όπως διηγείται ο Πλούταρχος, στην Κολιάδα Άκρα, την ημέρα που γιορταζόταν η Δήμητρα, ο Σόλων θέλησε να αποσπάσει τη Σαλαμίνα από τα Μέγαρα, με το δέλεαρ των όμορφων Αθηναίων που χόρευαν προς τιμήν της θεάς, εξαπάτησε τους Μέγαρες. Έντυσε γυναίκες ένοπλους νεαρούς Αθηναίους και όταν οι Μέγαροι πήγαν να αρπάξουν τις γυναίκες, βρέθηκαν αντιμέτωποι με αθηναϊκά μαχαίρια.
Πρώτα ο Ηρόδοτος και αργότερα ο Παυσανίας ανέφεραν ότι εδώ ξεβράστηκαν τα περσικά πλοία, μετά την καταστροφή του στόλου των Μήδων στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.): «… Και έχει ένα στάδιο της πόλης Κόλια. Σε αυτόν τον φθαρμένο θαλασσοπόρο των Μήδων κατέβηκε το κλύσμα των πλοίων».
Ωστόσο, οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει ελάχιστα ευρήματα κλασικών χρόνων στην περιοχή. Ίσως τα λείψανα που είδαν οι αρχαίοι περιηγητές να ήταν θαμμένα κάπου στο ακρωτήρι του Αγίου Κοσμά…
Στην οδό Κλέους, το 1999, η εύρεση ενός ταφικού περιβόλι αποκάλυψε ότι στην περιοχή είχαν γίνει ταφές κάθε είδους. Βρέθηκαν βαθιές φλεγόμενες λάκκοι νεκρών και ρηχές ταφές, απλοί αλλά και κεραμοσκεπείς τάφοι, μαρμάρινη σαρκοφάγος και αρκετά εγχύματα, βρεφικές ταφές κυρίως σε μεγάλα αγγεία.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ευρήματα αποτελούν τα τέσσερα μεγάλα μαρμάρινα αγγεία (λήκυθοι) του 4ου αι. π.Χ. με ανάγλυφες παραστάσεις του αποχαιρετισμού του ανθρώπου που πεθαίνει. Οι αρχαιολόγοι ονομάζουν αυτές τις σκηνές «δεξιώσεις», γιατί μεταξύ νεκρών και ζωντανών υπάρχει ένας χαιρετισμός με το δεξί. Μάλιστα, μια από τις ληκύθους βρισκόταν στην κορυφή μιας στήλης που έγραφε τα ονόματα μιας ολόκληρης οικογένειας Αλίμους!
Μάρμαρα είναι και τα δύο γοητευτικά λιοντάρια που κοσμούσαν ένα ταφικό μνημείο που βρέθηκαν στις δυτικές πλαγιές του λόφου Pani. Αρκετά σημεία αυτού του λόφου χρησίμευαν ως λατομεία, από τα οποία προέρχονται οι μεγάλοι ασβεστολιθικοί λίθοι και έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή των θαμμένων περιβόλων.
Σε ένα λατομείο στο Πανί έχουμε ως απομεινάρι των μεσοβυζαντινών χρόνων ένα πρόχειρο νοικοκυριό κάποιων κτηνοτρόφων. Μια πήλινη κυψέλη στη θέση της, σπασμένα και άθικτα δοχεία. Σε ένα από αυτά βρέθηκαν τα υπολείμματα του τελευταίου μαγειρεμένου φαγητού τους: Κεφάλι και μπούτια αρνιού…
Όπως αναφέρθηκε, ο σημερινός Άλιμος περικλείει και τμήμα του αρχαίου δήμου Ευωνύμου. Ο Ευώνυμος ή Ευνόμων κατέλαβε τμήματα του Αλίμου, της Αργυρούπολης, του Ελληνικού και της Ηλιούπολης. Πήρε το όνομά του από τον ήρωα Eunomy, γιο της Γης και του Ουρανού. Ανήκε στη φυλή των Ερεδών και φαίνεται ότι ήταν ένας σχετικά πυκνοκατοικημένος δήμος, έχοντας εκλέξει 10 βουλευτές στην Αθηναϊκή Βουλή των 500.
Το κέντρο του Ευώνυμου ήταν ο λόφος του Γερουλάνου, στους «τραχείς» Τράχωνες, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές που έχουν βρεθεί.
Στο κτήμα Γερουλάνου δεν έχουν γίνει εκτεταμένες ανασκαφές. Αυτός που ανακάλυψε και συνέλεξε δείγματα του αρχαιολογικού πλούτου της περιοχής ήταν ο ίδιος ο Ιωάννης Γερουλάνος, ο οποίος ανέλαβε το 1929 τη διαχείριση και διοίκηση του κτήματος. Σήμερα η έκταση των 105 στρεμμάτων που έχει απομείνει από το κτήμα ανήκει στην εταιρεία ΜΑΚΡΟ, ενώ με αποφάσεις του ’87 και του ’94 έχει χαρακτηριστεί «Αρχαιολογικό Πάρκο» και ως εκ τούτου αποτελεί αθάνατη ζώνη.
Οι τάφοι που βρέθηκαν ανήκουν στη Γεωμετρική αλλά και στην κλασική περίοδο, ενώ οι σημειώσεις του Γερουλάνου κάνουν λόγο για λείψανα σπιτιών, ίχνη τοίχου πιθανής ακρόπολης, αυλάκια βαγονιών και πολλές πήλινες κυψέλες μελισσοκομίας. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό ήταν το αρχαίο τεχνικό έργο της πυγμαχίας του ρέματος του Τραχανά. Από το κτήμα έχουν συλλεχθεί επίσης προϊστορικά εργαλεία της ύστερης περιόδου και θραύσματα πήλινων αγγείων όλων των χρονολογικών περιόδων.
Τα εκατοντάδες αρχαία αντικείμενα της περιοχής που περιλαμβάνονταν στη Συλλογή του Ιωάννη Γερουλάνου φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά. Επιθυμία μας είναι να γίνει κάποτε Αρχαιολογικό Μουσείο στον Άλιμο, όπου θα επαναπατριστούν τα ευρήματα…
Το 1973, έξω από τον σημερινό περίβολο του κτήματος Γερουλάνου, ήρθε στο φως το αρχαίο θέατρο του Δήμου Ευώνυμου, χωρητικότητας 2.500 θεατών. Τοποθετείται χρονολογικά στον 5ο αιώνα π.Χ. και αποτελεί εύρημα με εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η ορχήστρα του δεν είναι κυκλική, όπως η συνηθισμένη ορχήστρα των αρχαίων θεάτρων, αλλά ορθογώνια. Επίσης, το κτίριο της σκηνής του είναι το αρχαιότερο σκηνικό που έχει διατηρηθεί.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μια επιγραφή που βρέθηκε στην ορχήστρα που αναφέρει τον Ολυμπιόδωρο, τον γιο του Διότιμου, γνωστό ως Ευωνυμέας, επιβεβαίωνε την ταύτιση της περιοχής με τον αρχαίο δήμο Ευωνύμων.
Από τη γλυπτική διακόσμηση της ορχήστρας βρέθηκαν ακρωτηριασμένα δύο μαρμάρινα αγάλματα του θεού Διόνυσου, προστάτη του αμπελιού, του κρασιού, του θεάτρου, της χαράς και της διασκέδασης.
Το θέατρο εγκαταλείφθηκε τον 3ο αιώνα π.Χ. λόγω του Χμμωνίδη πολέμου, αλλά και λόγω της κακής φυσικής του θέσης, καθώς η τοποθεσία πλημμύριζε συνεχώς, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα.
Το πρόβλημα των πλημμυρών πρέπει επίσης να σχετίζεται με τον αγωγό αποστράγγισης νερού της μεταγενέστερης εποχής που βρέθηκε 50 μέτρα νότια του θεάτρου.Ο αγωγός ήταν φτιαγμένος από μικρές πέτρες και κομμάτια κεραμιδιών ανακατεμένα σε παχύ στρώμα λάσπης, ενώ το πέτρινο πηγάδι του ήταν τετράγωνο.
Οι πρώτες χριστιανικές εκκλησίες που χτίστηκαν τον 5ο και 6ο αιώνα μ.Χ., όταν οι διωγμοί είχαν σταματήσει και η Εκκλησία μπορούσε να αναπτυχθεί ελεύθερα, ονομάζονται «παλαιοχριστιανικές βασιλικές». Στην περιοχή του Αλίμου έχουμε δύο τέτοιους ναούς.
Η παλαιοχριστιανική βασιλική της Αλιμούντου χτίστηκε στη θέση του αρχαίου Θεσμοφορίου στο λόφο της Αγίας Άννας. Ανασκάφηκε το 1929 οπότε μπορούμε να έχουμε την εικόνα της κάτοψης του ναού. Αρχικά ήταν μονόκλιτη βασιλική και αργότερα έγινε τρίκλιτη. Δυστυχώς, οι οχυρώσεις των Γερμανών κατά τη διάρκεια της κατοχής εξαφάνισαν τα ίχνη τόσο του Ιδρύματος όσο και της βασιλικής. Η μαρμάρινη στρογγυλή τράπεζα Πρόθεσης με εγχάρακτο σταυρό στο κέντρο που είχε βρεθεί στις ανασκαφές φυλάσσεται τώρα στο Βυζαντινό Μουσείο.
Η δεύτερη βασιλική υπήρχε στη θέση που βρίσκεται σήμερα ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Στο προαύλιο της σημερινής εκκλησίας μπορεί κανείς να δει τα ερείπια της. Πιθανόν και αυτή η βασιλική να χτίστηκε στη θέση αρχαίου ιερού, αφού το οικοδομικό της υλικό προέρχεται από αρχαίο οικοδόμημα. Ήταν ένας μικρός, μονόκλιτος νεκροταφείος, όπως φαίνεται από τους δέκα τάφους που βρέθηκαν στον νάρθη του.
Αρκετά χρόνια αργότερα, μεταξύ 15ου και 17ου αιώνα, χτίζεται ο Ιερός Ναός των Κοιμήσεων της Θεοτόκου, που βρίσκεται στο Κτήμα Γερουλάνου και ο μικρός τοξωτός ναός του Αγίου Κοσμά, με τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι σήμερα.
Στους έντεκα αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η παράκτια ζώνη της Αττικής αποδυναμώθηκε, κυρίως επειδή υπέφερε από τις επιθέσεις και τις λεηλασίες πειρατών. Παρακμή και εγκατάλειψη, ενώ οι λίγοι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία.
Στην Τουρκοκράτεια όλη η γη της Αττικής ανήκε στον σουλτάνο. Η θρησκευτική και δικαστική αρχή ήταν ο μουφτής, ένας ανώτερος μουσουλμάνος κληρικός. Οι μουφτήδες Ιμπραήμ Χαμζά μπέηδες κρατούσαν μεγάλο μέρος του Αλίμου και των γειτονικών περιοχών.
Μετά την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, οι Τούρκοι πούλησαν όση περιουσία τους πριν φύγουν. Τεράστιες εκτάσεις στην περιοχή του Αλίμου υπάγονται στην περιουσία του Ανδρέα Λουριώτη (1789 – 1854), συνεταίρου του Μαυροκορδάτου. Μεγάλες εκτάσεις αγόρασαν και ο Τζανέτος, ο Κωνσταντινουπολίτης έμπορος Αλέξανδρος Κοντόσταυλος, πολλοί βαρκάρηδες από τα νησιά, αλλά και ο Γιάννης Μακρυγιάννης, ο αγωνιστής της Επανάστασης του 1821! Ο Μακρυγιάννης αγόρασε έναντι 2.750 δραχμών την περιοχή που σήμερα περικλείεται από τις οδούς Καλαμάκι, Θεμιστοκλέους, Κανάρη, Φιλελλήνων, Κονδύλη, Μεγίστης και Θουκυδίδη. Ο Χασάν Μπέης βγαίνοντας έδωσε στις αδερφές Καραγιαννοπούλου ένα μέρος της περιοχής…
Καλούν Αρβανίτες καλλιεργητές των κτημάτων των Τούρκων γαιοκτημόνων μετά την απελευθέρωση άλλων Αρβανιτών από τα Μέθανα. Η περιοχή είναι εξαιρετικά αραιοκατοικημένη και απομονωμένη λόγω του κακού οδικού δικτύου και της παρουσίας ληστών.
Την εποχή του Οθού ο Άλιμος ανήκε στον Δήμο Αθηναίων.
Το 1890 κατασκευάστηκε από την οικογένεια Αναγνωστοπούλου στην οδό Λυκούργου 4 το παλαιότερο κτίριο που σώθηκε στην περιοχή.
Ο Άλιμος άρχισε να αναπτύσσεται στις αρχές του 20ού αιώνα. Αρχικά ονομαζόταν Συνοικία Συγγρού. Το 1905 χτίστηκε η πρώτη εκκλησία στο λόφο, όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός της Μεταμόρφωσης. Οι αμπελουργοί της περιοχής έφερναν τα πρώτα τους σταφύλια στο ναό κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου, για να εξασφαλίσουν καλή σοδειά. Τα αρχαία έθιμα της Θεσμφορίας έχουν γίνει χριστιανική συνήθεια!
Τα ρέματα ποτίζουν τα χωράφια, που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής, γεμάτα σιτάρι, κριθάρι και βρώμη. Ελιές, φιστίκια, συκιές και αμπέλια συμπληρώνουν την εικόνα, ενώ στη θάλασσα αφθονούν τα καλάμια, που έχουν δώσει το παρατσούκλι «Καλαμάκι» στην περιοχή.
Επί Βενιζέλου γίνονται απαλλοτριώσεις μεγάλων κτημάτων και δόθηκε η ευκαιρία για ανάπτυξη. Το 1912 ο Γερμανός Ρωμαίος έχτισε την πρώτη βίλα στην περιοχή, μετά τον γάμο του με την κόρη του Καλαμακιώτη κτηματομεσίτη Ζάννου. Όλη η περιοχή ονομάστηκε «Πικροδάφνη» από τις πικρές δάφνες των κήπων της.
Ο Κεφαλονίτης γιατρός Μαρίνος Γερουλάνος αγοράζει τους Κάτω Τράχωνες, και δημιούργησε μια πρότυπη αγροτική μονάδα. Το κτήμα στήριξε 30 οικογένειες και περισσότερους από 70 εργάτες. Ο πλούσιος Αθηναίος εργολάβος Νικόλαος Μαλτέζος, ο πρώτος πρόεδρος της Κοινότητας Καλαμακίου, έχτισε το 1916 την κατοικία του στην οδό Ερμού και άλλα τρία πέτρινα σπίτια. Σε ένα από αυτά εγκαταστάθηκε αργότερα ο κινηματογραφιστής Φίνος, ο οποίος μετέτρεψε τον χώρο σε κινηματογραφικό στούντιο.
Ο ράφτης των βασιλικών ανακτόρων Χόχας, Τσολάκης, Τσώρος, η οικογένεια Ανδριώτη, που χτίζει το ιδιωτικό παρεκκλήσι των Ταξιαρχών, η οικογένεια Πικρού, οι Ολλανδοί αδελφοί Φαν Βικ βρήκαν στον Άλιμο το ήσυχο αραιοκατοικημένο προάστιο που αναζητούσαν και χτίζουν εκεί την πολυτελή βίλα τους.
Το 1926 λειτούργησε το 1ο Δημοτικό Σχολείο Καλαμακίου. Η πρώτη ιστορική δασκάλα του σχολείου ήταν η 17χρονη Σοφία Σούμα-Παυλάκη!
Το 1927 ο οικισμός Καλαμάκι αποσπάστηκε διοικητικά από το Μπραχάμι και αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη κοινότητα. Ιδιαίτερο ρόλο σε αυτή την αναγνώριση έχει παίξει ο Κτηματομεσιτικός Σύλλογος «Αλιμούσιος».
Βασικά προβλήματα είναι η ύδρευση, με όσους δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράζουν το νερό από τους παρόχους νερού, το ρεύμα και η έλλειψη οδικού δικτύου. Ωστόσο, τα προβλήματα σιγά σιγά ξεπερνιούνται. Οι πρώτοι γιατροί, ο Λογοτόπουλος, ο Σπηλιόπουλος, ο Πίκρος, ανοίγουν τα φαρμακεία του Ιωαννίδη και του Τζιβανίδη, το μπακάλικο του Σκιαδά, το αρτοποιείο της Λούκας…
Στην παραλία των Ζυθεστιατορίων και σε ψαροταβέρνες, με τον Ελευθέριο Βενιζέλο να παραθέτει γεύματα στην ταβέρνα «Κρητικός» του Λουκοσγιαννάκη, ενώ η βασιλική οικογένεια σύχναζε στο εστιατόριο «Αίγλη» Σακελλαρίου. Παράλληλα, ανοίγει η θρυλική «Νεράιδα», αρχικά ως παραλιακό εστιατόριο. Το Καλαμάκι έγινε γνωστό και αναπτύχθηκε οικονομικά και οικιστικά. Η φυσική ομορφιά, η ηρεμία και η δροσιά του μαζί με την κρυστάλλινη θάλασσα του το καθιστούν ιδανικό προορισμό για τις καλοκαιρινές εξορμήσεις των Αθηναίων.
Το 1928 έγινε το πρώτο σχέδιο πόλης του Καλαμακίου που περιελάμβανε την παραλιακή περιοχή, από την Πικροδάφνη μέχρι το αεροδρόμιο και σε βάθος μέχρι την οδό Λυσιστράτου.
Είκοσι μήνες μετά την αναγνώριση της Κοινότητας Καλαμακίου, ο οικισμός Κομνηνοί αποσπάστηκε από αυτήν. Λίγο αργότερα η περιοχή των Κομνηνών απαλλοτριώθηκε για την κατασκευή του Αεροδρομίου του Ελληνικού. Το 1930 αποσπάστηκε από το Καλαμάκι και τον οικισμό Το Ελληνικό, σημερινό Δίκαιο.
Το 1936 η κυβέρνηση ενέκρινε το σχέδιο για τον οικισμό «Άλιμος», καθώς και τον νεοσύστατο οικισμό «Τράχωνες». Μέχρι το 1940, η περιοχή αυξανόταν ραγδαία σε πληθυσμό.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής, το Καλαμάκι ένιωσε έντονα τη γερμανική παρουσία λόγω της γειτνίασής του με το Διεθνές Αεροδρόμιο του Ελληνικού. Πολλές κατοικίες, κυρίως βίλες, επιτάχθηκαν.
Ο Άλιμος ήταν παρών στην Εθνική Αντίσταση. Ο γιατρός Γιαννάτος ίδρυσε στο Παλαιό Φάληρο αντιστασιακό πυρήνα, στο οποίο συμμετείχαν πολλοί Καλαμακιώτες. Τα αδέρφια Τάκης και Ελένη Στεφανίδη, 17 και 15 ετών, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, δημιούργησαν μια ισχυρή αντιστασιακή ομάδα. Αναφέρεται ότι σε μια ριψοκίνδυνη εκφόρτιση κατάφεραν να αδειάσουν 1500 βαρέλια βενζίνης που προορίζονταν να τροφοδοτήσουν τα γερμανικά αεροπλάνα.
Ο στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης διέμενε μόνιμα στο Καλαμάκι, στην οδό Χρυσοστόμου Σμύρνης 4.
Το 1942 η κοινότητα Παλαιού Φαλήρου προήχθη σε δήμο και υπάγεται σε αυτήν η κοινότητα Καλαμακίου. Το 1945 ανασυστάθηκε η Κοινότητα Καλαμακίου.
Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 ο πληθυσμός στην Κοινότητα Καλαμακίου αυξήθηκε κατά 200%. Δημιουργούνται οι οικισμοί δημοσίων υπαλλήλων, εκτελωνιστών, εφοριών, χημικών μηχανικών κ.λπ., καθώς και οι οικισμοί Κυθήρων, Κεφαλονιάς, Κωνσταντινούπολης και Αιγυπτίων.
Τη δεκαετία του 1960 η περιοχή από ένα ήσυχο προάστιο γίνεται σύγχρονη πόλη, ενώ η ακτή του Ζέφυρου γειώνεται και δημιουργείται η μεγάλη μαρίνα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. Το 1968 η Κοινότητα Καλαμακίου δίνει τη θέση της στον σύγχρονο Δήμο Αλίμου, που ιδρύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα και έχει τα διοικητικά όρια που ισχύουν μέχρι σήμερα.
Ο Δήμος Αλίμου συνορεύει με το Παλαιό Φάληρο, τον Άγιο Δημήτριο, την Ηλιούπολη, την Αργυρούπολη και το Ελληνικό, ενώ συνορεύει με τον Σαρωνικό.
Σήμερα ο δήμος Αλίμου, εκτός από τις περιοχές Τράχων, Καλαμακίου και Αλίμου, περιλαμβάνει τους οικισμούς: Ρωμαϊκό (αγγλικό νεκροταφείο), Αμπελάκια, Τελωνείο, Άνω Καλαμάκι, Εφορία, ΑμεΑ και Κύθηρα.
Σύμφωνα με στοιχεία της απογραφής του 1970, ο Άλιμος αριθμούσε περίπου 27.000 κατοίκους και το 1991 32.000. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή ο πληθυσμός ξεπερνά τους 41.000 κατοίκους. Ωστόσο, υπολογίζεται ότι στον Άλιμο ζουν πάνω από 55.000 άνθρωποι
Πρώτος εκλεγμένος Δήμαρχος ήταν ο φαρμακοποιός Παύλος Τζιβανίδης. Ο νυν Δήμαρχος Ανδρέας Κονδύλης είναι ο 7ος εκλεγμένος δήμαρχος Αλίμου.
Disclaimer:
Το ιστορικό περιεχόμενο που παρέχεται σε αυτόν τον ιστότοπο προέρχεται από το Alimos.gov.gr και παραμένει πνευματική ιδιοκτησία του προαναφερθέντος ιστότοπου.
Όλα τα δικαιώματα για αυτές τις πληροφορίες διατηρούνται από το Alimos.gov.gr.
Ο Άλιμος είναι ίσως πιο διάσημος ως η γενέτειρα του Θουκυδίδη, του μεγάλου αρχαίου ιστορικού που έγραψε την «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου». Γεννημένος το 460 π.Χ., ο Θουκυδίδης θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς της αρχαιότητας και τα έργα του παρέχουν ανεκτίμητες γνώσεις για την ελληνική ιστορία και πολιτική. Η πόλη τιμά περήφανα την κληρονομιά του, με διάφορα μνημεία και χώρους αφιερωμένους στη μνήμη του.
Κατά την κλασική εποχή, ο Άλιμος άκμασε ως παραλιακή κοινότητα. Η στρατηγική του θέση το έκανε ουσιαστικό μέρος των θαλάσσιων δραστηριοτήτων της Αθήνας. Η περιοχή ήταν γνωστή για τις ναυπηγικές και επισκευαστικές εγκαταστάσεις της, που εξυπηρετούσαν τον αθηναϊκό στόλο που ήταν κρίσιμος για τη διατήρηση της ισχύος και της επιρροής της Αθήνας στο Αιγαίο Πέλαγος.
Σήμερα, ο Άλιμος είναι ένα δυναμικό και ζωντανό προάστιο που συνδυάζει άψογα την πλούσια ιστορική του κληρονομιά με τις σύγχρονες ανέσεις. Οι επισκέπτες και οι κάτοικοι απολαμβάνουν τις όμορφες παραλίες της περιοχής, την πολυσύχναστη μαρίνα και μια μεγάλη ποικιλία από πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Η πόλη συνεχίζει να τιμά την ιστορική της κληρονομιά, ενώ αγκαλιάζει το μέλλον, καθιστώντας την έναν μοναδικό και ελκυστικό προορισμό.
To check availability and rates please fill out the form below and we’ll get back to you within 24 hours.
